Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) to ciężka wirusowa choroba ośrodkowego układu nerwowego, która może prowadzić do poważnych powikłań neurologicznych, a nawet zgonu. W ostatnich latach, w związku ze zmianami klimatycznymi i wzrostem populacji kleszczy, zagrożenie infekcją systematycznie rośnie, obejmując nie tylko tereny leśne, ale także parki miejskie, ogródki działkowe, a nawet prywatne posesje. Mimo dostępności skutecznej szczepionki, poziom uodpornienia w Polsce pozostaje dramatycznie niski, co sprawia, że kleszczowe zapalenie mózgu jest coraz większym problemem zdrowia publicznego.
Kleszczowe zapalenie mózgu wywołane jest przez wirusa z rodziny Flaviviridae, przenoszonego głównie przez ukąszenia zakażonych kleszczy z gatunku Ixodes ricinus. Do zakażenia może dojść także w wyniku spożycia niepasteryzowanego mleka od zakażonych zwierząt (najczęściej kóz, owiec). W większości przypadków pierwsza faza choroby przypomina zwykłą infekcję wirusową – pojawia się gorączka, bóle mięśni i głowy, złe samopoczucie. Po kilku dniach może dojść do drugiej, groźniejszej fazy, obejmującej zapalenie mózgu, opon mózgowo-rdzeniowych lub rdzenia kręgowego. Objawy neurologiczne obejmują porażenia kończyn, zaburzenia świadomości, drgawki i trwałe deficyty neurologiczne.
W Polsce KZM uznawane jest za chorobę endemiczną. Najwięcej przypadków rejestrowanych jest w północno-wschodnich województwach, jednak zmieniające się warunki klimatyczne spowodowały, że dziś choroba występuje praktycznie na terenie całego kraju.
Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) to wirusowa choroba zakaźna atakująca ośrodkowy układ nerwowy – mózg, opony mózgowo-rdzeniowe oraz rdzeń kręgowy. Wywoływana jest przez wirusa kleszczowego zapalenia mózgu (Tick-Borne Encephalitis Virus, TBEV) należącego do rodziny Flaviviridae, do której należą również takie patogeny jak wirusy dengi czy żółtej febry.
Choroba przebiega zazwyczaj dwufazowo. Pierwsza faza przypomina infekcję grypopodobną – występują gorączka, bóle głowy, bóle mięśni, osłabienie, nudności. Objawy te trwają od kilku dni do tygodnia i mogą samoistnie ustąpić. Druga faza pojawia się u części zakażonych osób po kilku dniach przerwy i świadczy o zajęciu ośrodkowego układu nerwowego. Występują wtedy poważne objawy neurologiczne: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu, a niekiedy także zapalenie rdzenia kręgowego. Pojawiają się silne bóle głowy, sztywność karku, zaburzenia równowagi, porażenia, a w ciężkich przypadkach – zaburzenia świadomości, śpiączka i drgawki.
Jak organizm reaguje na zakażenie? Wirus po przedostaniu się przez skórę namnaża się w regionalnych węzłach chłonnych, a następnie drogą krwi dociera do różnych narządów, w tym do mózgu. Jeśli układ odpornościowy nie zdoła zatrzymać infekcji w pierwszej fazie, wirus przełamuje barierę krew–mózg i powoduje stan zapalny struktur nerwowych.
Czynnikami ryzyka ciężkiego przebiegu są: wiek powyżej 50 lat, choroby przewlekłe (cukrzyca, choroby serca), osłabiona odporność, brak wcześniejszego szczepienia ochronnego.
Skutki zakażenia. U większości pacjentów objawy ustępują w ciągu kilku tygodni, jednak nawet 30–60% osób, które przeszły drugą fazę choroby, doświadcza trwałych powikłań neurologicznych, takich jak przewlekłe bóle głowy, zaburzenia pamięci, trudności z koncentracją, niedowłady czy zaburzenia psychiczne. Niestety, w najcięższych przypadkach kleszczowe zapalenie mózgu może prowadzić do zgonu – śmiertelność wynosi od 0,5% do 2% w zależności od wieku i stanu zdrowia pacjenta.
Polska jest jednym z krajów Europy Środkowej o najwyższym odsetku zachorowań na KZM. Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego, liczba przypadków wzrasta z roku na rok, a choroba dotyka nie tylko mieszkańców terenów wiejskich czy osoby pracujące w lasach, ale także mieszkańców miast i osoby aktywne na świeżym powietrzu. Co ważne, kleszcze są aktywne praktycznie przez cały rok, z krótkimi przerwami podczas ostrych zim.
Wysokie ryzyko zachorowania dotyczy: właścicieli zwierząt domowych (psów i kotów), dzieci i młodzieży spędzającej czas na świeżym powietrzu, seniorów z obniżoną odpornością, rolników, leśników, turystów i sportowców.
Najskuteczniejszym sposobem ochrony przed kleszczowym zapaleniem mózgu jest szczepienie. Szczepionka jest dostępna dla dzieci od 1. roku życia oraz dla dorosłych i zapewnia wysoką skuteczność ochrony – dwie dawki dają ochronę rzędu 90%, a pełen cykl trzech dawek zapewnia długotrwałą odporność.
Schemat podstawowy obejmuje:
– I dawka – dowolny termin,
– II dawka – 1–3 miesiące po pierwszej,
– III dawka – 5–12 miesięcy po drugiej.
Szczepienia przypominające zaleca się co 3–5 lat w zależności od wieku pacjenta. Dodatkowo dostępne są przyspieszone schematy szczepień, co pozwala na szybką ochronę przed sezonem aktywności kleszczy.
Mimo wyraźnych zaleceń ekspertów, w Polsce poziom zaszczepienia jest niski – około 10% społeczeństwa. Główne bariery to brak wiedzy o szczepionce, niska świadomość zagrożenia oraz koszty szczepienia.
Kleszczowe zapalenie mózgu to choroba, której konsekwencje mogą być dramatyczne. U około 30–60% pacjentów z przebytą infekcją rozwijają się trwałe powikłania neurologiczne, takie jak: przewlekłe bóle głowy, zaburzenia koncentracji i pamięci, niedowłady kończyn, padaczka, trwała niepełnosprawność ruchowa.
Nie ma swoistego leczenia przyczynowego kleszczowego zapalenia mózgu – terapię ogranicza się do leczenia objawowego i wspomagającego, dlatego profilaktyka szczepienna ma kluczowe znaczenie.
Od 2024 roku szczepienia przeciwko KZM można wykonywać także w aptekach, bez konieczności wizyty u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Pacjent może uzyskać receptę, zakupić szczepionkę i wykonać szczepienie w jednym miejscu, co znacząco ułatwia dostęp do ochrony.
Farmaceuci mają prawo: wystawiać recepty na szczepionkę, przeprowadzać szczepienia w specjalnie przygotowanych gabinetach, rejestrować szczepienia w systemie gabinet.gov.pl.
Kleszczowe zapalenie mózgu to realne zagrożenie, które w Polsce narasta. Biorąc pod uwagę łatwą dostępność szczepień i wysoką skuteczność ochrony, warto rozważyć szczepienie, zwłaszcza jeśli często przebywamy na świeżym powietrzu lub mamy kontakt ze zwierzętami domowymi. Świadomość ryzyka i odpowiednia profilaktyka mogą uchronić nas przed ciężką chorobą i jej trwałymi następstwami.
Zostaw komentarz